صلح امام حسن(عليه السلام)،مسئله اي بوده كه هميشه مورد سئوال و شبهه قرار مي گرفته است.سئوال هايي از اين قبيل كه چرا با اين كه امام مي دانست معاويه از طاغوت هاي ستمگر بوده است با وي صلح نموده يا اين كه چرا امام حسين(عليه السلام)با يزيد صلح نكرد اما امام حسن(عليه السلام)با معاويه صلح نمود.هم چنين بعضي از مورخين و تحليل گران در بين تحليل هاي خود آيات و رواياتي را دال بر نهي شدن سازش با طاغوت مي آورند.

بحث هاي زيادي حول اين واقعه ي تاريخي كه در 25 ربيع الاول سال 41 هـ.ق اتفاق افتاده است انجام گرفته است.در اين جا خلاصه اي از مباحث مطروحه آورده مي شود.به اميد آن كه اين اختصار و اجمال اولا خوانندگان را قانع كند و ثانيا محرك اين شود كه خوانندگان محترم به مطالعه ي بيش تر در اين مقوله بپردازند.

1-فرق بين صلح و سازش

در آغاز،بايد به اين مطلب توجه كرد كه صلح اسلامي با سازش تفاوت بسيار دارد.سازش به معني يك نوع مداهنه و مجامله و دورويي كردن و چاپلوسي است.اما صلح اسلامي كه امام حسن(عليه السلام)آن را پذيرفت هرگز به معني سازش نبود.بلكه چون صلح حديبيه ي پيامبر اعظم(صلي الله عليه و آله)با مشركان مكه،بر اساس شرايطي بود كه موجب حفظ نيروها و كسب امتياز مي گرديد.
با توجه به زندگي و چگونگي برخوردهاي امام حسن(عليه السلام)با معاويه و اصحابش در زمان صلح مي توان فهميد كه امام،هيچ گاه در مقابل معاويه سازش و كرنش نكرده است و مواضع اتخاذ شده در مواقع مختلف نشان گر آن است كه در هيچ مصداقي امام حسن(عليه السلام)با معاويه سازش نكرده است.

2-صلح بي قيد و شرط؟

آن صلحي كه به معني تسليم بي قيد و شرط باشد و انسان خود را به نام صلح،مطيع زورمندان كند صلح بسيار زشتي است.چه بسا با انجام صلح بدون هيچ قيد و شرط،خسارات وارد شده به فرد بيش تر از زمان جنگ باشد.
همان طور كه مي دانيد امام حسن(عليه السلام)،پذيرش صلح را مشروط به 4 شرط دانست كه در قسمت هاي قبلي ذكر شده است؛گر چه اين 4 شرط هيچ كدام از طرف معاويه اجرا نشد.

3-صلح به معناي آتش بس...

وقتي يك فرمانده ي جنگ از نظر نيروهاي رزمنده در شرايط سختي قرار گرفت،در برابر او يكي از اين سه راه وجود دارد:
1-ادامه ي جنگ
2-تسليم دشمن شدن و ترك صحنه
3-پذيرش آتش بس مشروط به شرط

امام حسن(ع)،در مورد راه اول به خاطر پراكندگي نيروها به بن بست رسيد زيرا انتخاب چنان راهي نابودي كامل به همراه داشت.انتخاب راه دوم نيز با رسالت و بينش امام سازگار نبود.به ناچار ايشان راه سوم را برگزيدند و پيشنهاد دشمن را پذيرفتند.

4-توجه به سياست داخلي و خارجي

سياست خارجي:اسناد و شواهدي كه در دست است نشان مي دهد كه دشمن خارجي شكست خورده و زخم ديده از جانب اسلام،يعني ابر قدرت روم شرقي(در آن زمان)در انتظار فرصت بود تا با يك شبيخون وسيع مسلمانان را غافلگير كند.با توجه به رسالت امام كه حفظ اسلام است و با لحاظ كردن تعداد نيروها،اهميت و ضرورت صلح بيش تر بارز مي گردد.
سياست داخلي:سپاه امام حسن(ع)از چند دسته تشكيل شده بودند:
1-شيعيان راستين/2-خوارج/3-گروه پيرو رييس قبيله ي خود/4-گروه دستخوش شك و ترديد/5-گروه طماع كه در انتظار كسب غنايم بودند

در ميان اين گروه ها تنها به گروه اول اطمينان بود.ولي تعداد اين گروه به قدري اندك بود كه ياراي مقابله با سپاه معاويه را نداشت.به علاوه طولاني شدن جنگ صفين در زمان خلافت امير المومنين علي(ع)و قبل از آن،چنگ هاي جمل و نهروان،سپاه عراق را خسته كرده بود.آن ها روحيه ي جنگ نداشتند.

صلح امام حسن(ع)و قيام امام حسين(ع)؛اين تناقض نيست؟

در اين جا اين سئوال مطرح مي گردد كه چه طور امام حسين(ع)با وجود ياران اندك قيام كرد اما امام حسن(ع)صلح اختيار كرد؟

پاسخ را در چند محور به طور خلاصه مطرح مي كنيم:
1-امام حسين(ع)در زمان صلح در كنار برادرش حاضر بود و بدون شك او را امام معصوم مي دانست و نه تنها با موضع گيري هاي برادر مخالفت نكرد بلكه همواره مطيع او بود.
2-پس از شهادت امام حسن(ع)كه در سال 50 هـ.ق رخ داد امام حسين(ع)مدت 10 سال در عصر خلافت معاويه،سياست صلح را كنار نگذاشت و هيچ گاه به قيام مسلحانه با معاويه دست نزد.پر واضح است كه اگر صلح امام حسن(ع)مورد قبول برادر كوچكش نبود امام حسين(ع)عليه معاويه قيام مي كرد.
3-معاويه دو رو و منافق بود.او هميشه تظاهر به اسلام مي كرد و در صورتي كه امام حسن(ع)مانند برادرش قيام مي كرد به جز از دست دادن يارانش و خود و گمراه نمودن اسلام هيچ سودي نمي برد.اما يزيد علنا اصول اسلام را نفي مي كرد.علنا شراب خواري و شهوت راني مي نمود و با وقاحت تمام به مقدسات توهين مي كرد.مردم در قيام امام حسين(ع)با يزيد مي دانستند كه جنگ امام براي حفظ اسلام است اما در زمان امام حسن(ع)عكس بود.
4-امام حسن(ع)صلح را -همان طور كه گذشت-مشروط به شرايطي قبول كرد اما يزيد به امام حسين(ع)صلحي پيشنهاد نكرد.بلكه با كمال گستاخي براي وليد بن عتبه،فرماندار مدينه نوشت:«از حسين بن علي[عليه السلام]بيعت[بدون قيد و شرط]بگير و گرنه به او مهلت نده.»با اين شرايط امام حسين(ع)مي دانست كه قيام او بيدار كننده ي مردم است.همانند صلح امام حسن(ع).

براي كسب اطلاعات بيش تر مراجعه كنيد به:
صلح امام حسن(عليه السلام)،نرمش قهرمانانه ي تاريخ-نوشته ي حضرت آيت الله سيد علي خامنه اي
نگاهي بر زندگي امام حسن(عليه السلام)-نوشته ي محمد محمدي ري شهري